จริยธรรมปัญญาประดิษฐ์จากพื้นดิน

Ep. 24 - ปัญญาประดิษฐ์กับระบบนวัตกรรม

เราสนทนากับ ดร. ภัทรพงศ์ อินทรกำเนิด นักเศรษฐศาสตร์จาก National Graduate Institute for Policy Studies (GRIPS) ประเทศญี่ปุ่น เกี่ยวกับบทบาทของปัญญาประดิษฐ์ในระบบนวัตกรรมของประเทศไทย และเปรียบเทียบเรื่องนี้กับระบบของประเทศอื่นๆในภูมิภาค เช่น ญ๊่ปุ่นและเกาหลีใต้ อาจารย์ภัทรพงศ์พูดเกี่ยวกับปัญหาและอุปสรรคในการใช้เทคโนโลยี (ซึ่งรวมถึงปัญญาประดิษฐ์) ในการพัฒนาระบบนวัตกรรม และเสนอแนะแนวทางแก้ไข

Ep. 23 - ประวัติของการศึกษาวิจัยปัญญาประดิษฐ์ในประเทศไทย

การศึกษาวิจัยด้านปัญญาประดิษฐ์ในประเทศไทย เริ่มขึ้นอย่างเป็นทางการในราวช่วงกลางของทศวรรษ 1970 หรือประมาณช่วงปลายของทศวรรษ 2510 ต่อกับช่วงต้นของทศวรรษ 2520 เมื่อนับเป็นพุทธศักราช โดยมีการสอนวิชานี้ในภาควิชาวิศวกรรมคอมพิวเตอร์ในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย การวิจัยด้านนี้เริ่มจากการวิจัยด้านการประมวลผลภาษาธรรมชาติ เนื่องจากมีความจำเป็นต้องให้คอมพิวเตอร์รับรู้การมีอยู่ของภาษาไทยและตัวอักษรไทย จากนั้นก็มีการขยายขอบเขตของการวิจัย รวมไปถึงด้านหุ่นยนต์ การรับรู้ภาพ และอื่นๆ ประเทศไทยมีแผนพัฒนาเทคโนโลยีการสื่อสาร และต่อมาก็มีแผนพัฒนาเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ในระยะเวลาต่อมา รวมถึงคู่มือจริยธรรมของปัญญาประดิษฐ์ด้วย 

Ep. 22 - ChatGPT ในฐานะที่เป็นผู้ช่วยด้านความรู้

เอพิโสดนี้เป็นการสนทนากับ อ. ดร. ณฐิกา ครองยุทธจากภาควิชามนุษยศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล อ. ณฐิกาเป็นอีกคนหนึ่งที่งานวิจัยของอาจารย์ได้รับการสนับสนุนจากโครงการ อาจารย์มาคุยกับเราเกี่ยวกับบทความเรื่อง "ChatGPT as an Epistemic Assistant" หรือ ChatGPT ในฐานะที่เป็นผู้ช่วยด้านความรู้ โดยอาจารย์ใช้ทฤษฎีจากญาณวิทยาสังคม ซึ่งเป็นสาขาหนึ่งในปรัชญาที่มองถึงบทบาทของความรู้ในสังคม มาวิเคราะห์สถานการณ์ด้านการเป็นผู้ช่วยด้านความรู้ของ ChatGPT และแบบจำลองภาษาขนาดใหญ่ยี่ห้ออื่นๆ บทความของอาจารย์มีสองประเด็นหลักๆ ประเด็นแรกได้แก่การวิเคราะห์สถานะของ ChatGPT ในฐานะเป็นแหล่งความรู้ และประเด็นที่สองได้แก่การเสนอบทบาทที่ควรจะเป็นของผู้ใช้ในการใช้ประโยชน์จาก ChatGPT ให้เกิดประโยชน์สูงสุด

Ep. 21 - Agentic AI ปัญญาประดิษฐ์ที่เป็นผู้กระทำการ

เอพิโสดนี้พูดเรื่อง "Agentic AI" หรือ "ปัญญาประดิษฐ์ที่เป็นผู้กระทำการ" ซึ่งได้แก่ปัญญาประดิษฐ์ที่สามารถทำการต่างๆได้เอง โดยเป็นเลขานุการส่วนตัวให้เราได้ เช่น เราอาจสั่งระบบให้จองตั๋วเครื่องบินให้ ไปเมืองนี้ ออกเดินทางวันนี้ กลับวันนี้ ระบบก็จะเสนอทางเลือกต่างๆให้เรา หรือแม้แต่อาจจะติดต่อซื้อตั๋วแทนเราได้ หรือระบบที่ทำงานเป็นผู้ช่วยวิจัย ไปค้นหาข้อมูลแล้วเขียนสรุปมาให้เราอ่าน ปัจจุบันระบบปัญญาประดิษฐ์แบบนี้กำลังได้รับการพัฒนา และคาดว่าจะออกมาวางตลาดได้ในอนาคตอันใกล้นี้ เราจะพูดเกี่ยวกับมิติทางจริยธรรมของปัญญาประดิษฐ์กระทำการในเอพิโสดนี้

Ep. 20 - เอกภาวะ Singularity

"เอกภาวะ" หรือ Singularity ในกรณีของการพัฒนาเทคโนโลยี โดยเฉพาะปัญญาประดิษฐ์ ได้แก่จุดที่ความก้าวหน้าหรือประสิทธิภาพของปัญญาประดิษฐ์ ก้าวหน้ามากกว่ามนุษย์ในทุกๆด้านโดยไม่มีข้อยกเว้น ซึ่งเนื่องจากอัตราความก้าวหน้าของเอไอมีมากกว่าของมนุษย์ เมื่อผ่านจุดนี้ไปแล้ว เอไอก็จะก้าวหน้ามากกว่ามนุษย์ไปเรื่อยๆ จนกระทั่งความแตกต่างระหว่างเอไอกับมนุษย์ เทียบได้กับความแตกต่างระหว่างมนุษย์กับลิงชิมแปนซี หรือระหว่างมนุษย์กับปลา หรือระหว่างมนุษย์กับมดปลวก นักคิดหลายคนเชื่อว่าจุดนี้จะเกิดขึ้นอย่างแน่นอน โดยมีหลักฐานจากอัตราความก้าวหน้าของคอมพิวเตอร์โดยรวม แต่ยังเห็นไม่ตรงกันว่าจะเกิดเมื่อใดแน่ คำถามก็คือว่า ในโลกที่เอไอเก่งกว่ามนุษย์ในทุกด้านทั้งหมด จะยังมีที่ทางให้มนุษย์ยังดำรงอยู่หรือไม่ อย่างไร

Ep. 19 - สำเนาตัวตนดิจิตัล

การประชุมที่สิงคโปร์อีกครั้งหนึ่งจัดขึ้นในวันที่ 4-5 กันยายน 2568 หัวข้อได้แก่เรื่องมิติทางจริยธรรมของ "สำเนาตัวตนดิจิตัล" (digital duplicates) สำเนาตัวตนได้แก่การใช้ปัญญาประดิษฐ์สร้างตัวตนของบุคคล ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นบุคคลที่ตายไปแล้ว เพื่อให้เขายัง "ดำรงชีวิตอยู่" ในรูปแบบของตัวตนที่อยู่ในโลกดิจิตัล ตัวตนเสมือนเหล่านี้จะสามารถพูดได้และตอบคำถามได้ แบบเดียวกับที่เราพูดคุยกับแช็ทบ็อท แต่มีการสร้างภาพของบุคคลที่ตายไปแล้ว ให้ดูเหมือนว่าผู้ใช้กำลังติดต่อกับบุคคลนั้นโดยตรง คำพูดของสำเนาตัวตนดิจิตัลสามารถเป็นคำพูดใหม่หรือข้อความใหม่ๆที่บุคคลที่ได้ตายไปแล้วไม่เคยพูดมาก่อน เนื่องจากเอไอจะประมวลผลจากข้อความและข้อมูลข่าวสารต่างๆที่ผู้ตายได้เขียนหรือบันทึกทิ้งเอาไว้ ทำให้เสมือนหนึ่งว่าบุคคลที่ตายไปแล้วนี้ ยังคงมีชีวิตอยู่จริงๆ

Ep. 18 - เราสามารถมียาที่ทำให้บรรลุธรรมได้โดยตรงหรือไม่?

ผมบันทึกเอพิโสดนี้ในขณะที่มาร่วมการประชุมวิชาการสองรายการที่ประเทศสิงคโปร์ การประชุมแรกเป็นเรื่อง "ประสาทจริยศาสตร์" หรือ neuroethics การประชุมที่สองเป็นเรื่องเกี่ยวกับ "การทำสำเนาดัวตนดิจิตัล" หรือ digital duplicates มหาวิทยาลัยแห่งชาติสิงคโปร์เป็นผู้เชิญผมมา เอพิโสดนี้เป็นเรื่องที่ผมนำเสนอในการประชุมแรก หัวข้อคือ "ข้อคิดบางประการเกี่ยวกับการเข้าถึงพระนิพพานในพระพุทธศาสนา ด้วยวิธีการการเพิ่มขีดความสามารถด้วยยา" 

Ep. 17 - ChatGPT กับการเรียนการสอน

เราสนทนากับ รศ. ดร. วิโรจน์ อรุณมานะกุล ผู้อำนวยการสถาบันภาษาไทยสิรินธร จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เกี่ยวกับบทบาทของ "แบบจำลองภาษาขนาดใหญ่" อย่าง ChatGPT ในการเรียนการสอนของนักเรียนนิสิตนักศึกษา เราพยายามหาคำตอบว่าการใช้ ChatGPT แบบใดจึงจะเป็นการตอบสนองวัตถุประสงค์ของการศึกษาได้ดีที่สุด และการใช้งานแบบใดก่อให้เกิดปัญหา และทางแก้มีอย่างไร

Ep. 16 - ปัญญาประดิษฐ์คืออะไร มีประวัติความเป็นมาอย่างไร มีกี่ประเภท

เราพูดกันมาหลายเอพิโสดเกี่ยวกับเอไอ แตยังไม่ได้พูดอย่างละเอียดเลยว่า ปัญญาประดิษฐ์คืออะไร แล้วมีประวัติความเป็นมาอย่างไร มีกี่ประเภท ดังนั้นในเอพิโสดนี้เราจะพูดกันถึงเรื่องเหล่านี้ อันที่จริงเรื่องพวกนี้มีรายละเอียดมาก อย่างเช่นประวัติของเอไอ ก็สามารถเขียนได้เป็นหนังสือหนึ่งเล่ม ในเอพิโสดนี้เราจึงพูดกว้างๆเพื่อให้เห็นภาพว่าปัญญาประดิษฐ์เป็นอย่างไร เพื่อที่ว่าเวลาเราวิเคราะห์เรื่องจริยธรรมของปัญญาประดิษฐ์ เราจะได้รู้ว่าเรากำลังวิเคราห์จริยธรรมของอะไร

Ep. 15 - ทรรศนะของพุทธปรัชญากับของสปิโนซาเกี่ยวกับความเป็นผู้กระทำของเอไอ

ผมเล่าเรื่องการไปร่วมประชุมวิชาการของสมาคม International Association of Computing and Philosophy ซึ่งได้จัดขึ้นที่มหาวิทยาลัย Twente ประเทศเนเธอร์แลนด์ ในระหว่างวันที่ 1 - 3 กรกฎาคม พ.ศ. 2568 ที่ผ่านมา ผมได้เสนอบทความเรื่อง "ทรรศนะของพุทธปรัชญากับของสปิโนซาเกี่ยวกับความเป็นผู้กระทำของปัญญาประดิษฐ์" เรื่อง "ความเป็นผู้กระทำ" เกี่ยวกับว่าระบบจักรกลเช่นเอไอ จะสามารถริเริ่มกระทำการใดๆได้เองหรือไม่ โดยเสมือนว่ามี "ความตั้งใจ" หรือ "เจตนา" ที่จะทำเช่นนั้น ผมเสนอว่าทั้งทรรศนะของพระพุทธศาสนากับของสปิโนซา มีประเด็นที่น่าสนใจเกี่ยวกับปัญหานี้